پیتر مارکوزه یکی از اولین کسانی بود که رابطه‌ی اعیان‌سازی را با بی‌پناهی و فقر روشن کرد. مارکوزه اَشکال مختلف «گتوسازی» را در سه دسته طبقه‌بندی کرد : اولین دسته گتوهایی‌اند که از جداسازیِ اجباری و عامدانه‌ی گروه‌های حاشیه‌ای شکل می‌گیرد (گتو). دسته‌ی دوم برآمده از گردهم‌آمدن خودخواسته‌ی گروه‌های خاص است (شهرک‌های محصور). در نهایت دسته‌ی سوم قلعه‌های حفاظت‌شده که توسط گروه‌های فرادست برای حفاظت از جایگاه برترشان ساخته می‌شود.
زاغه که نام «فضای غیررسمی» را یدک می‌کشد، نمودگار شهر «برنامه‌ناپذیر»ی است که بیرون از چارچوب مقررات، هنجارها و ضوابط قرار دارد. این فضاهای غیررسمی را از یک سو کانون‌های غم‌زده‌ی فقر، یعنی تجلی عینی حاشیه‌ای‌بودنِ اقتصادی، دانسته‌اند و از دیگر سو، نظم‌های شهری بدیل و خودآیینی که از طریق نقش‌گزاری ارتجالی، ابتکار و کارآفرینی فقرای شهری به هم وصله پینه شده‌اند. در هر دو مورد، شهر غیررسمی به منزله‌ی «دیگریِ» شهری رسمی و برنامه‌ریزی‌شده قلمداد می‌شود.
سه رویکرد کاملاً متفاوتْ جریان اصلی برنامه‌ریزی مدرن را مشخص می‌کند: رویکرد تکنیکی، رویکرد اصلاح اجتماعی و رویکرد عدالت اجتماعی. هر یک، که در زمان و مکانی خاص برجسته و مهم هستند، غالباً، و نه همیشه، با حضور همزمان سایر رویکردها، سه رویکرد قابل شناسایی در تاریخ برنامه‌ریزی را می‌سازند.
هابرماس حوزه‌ی عمومی را فضایی می‌داند که کنش‌های ارتباطی در آن تحقق می‌یابد و ماهیت آن به گونه‌ای است که به صورت آزادانه در دسترس کلیه‌ی شهروندان است، قلمروى ويژه‌اى كه در تقابل با حوزه‌ی خصوصى تعريف می‌شود و از سلطه‌ی مقامات دولتی و قدرتمندان اقتصادی خارج است.
تعارض‌های برآمده از جهانی‌شدن و پاسخ‌های ارائه شده از سوی نظریه‌يِ برنامه‌ریزی و برنامه‌ریزان، محورِ اصلی بحث‌های جدلی و انتقادیِ سانیال، فریدمن و آلکساندر است. سانیال بر مصالحه‌يِ اخلاقی در جهانِ سرشار از تعارضِ اصول تاکید دارد و در این ارتباط ارزیابی بدبینانه‌ای نسبت به کارآمدی نظریه‌يِ برنامه‌ریزی دارد. فریدمن در مقام دفاع از نظریه‌يِ برنامه‌ریزی، معرفت‌شناسیِ مبتنی بر یادگیری اجتماعی را برای مواجهه با تعارض‌های یادشده برجسته می‌کند و در نهایت آلکساندر، پاسخی رادیکال و مرتبط با دگرگونی اجتماعیِ دانش را مطرح می‌کند و از دو راه‌حلِ پیشین فراتر می‌رود.
عقلانیتْ گفتمانی است از قدرت. عقلانیت وابسته به زمینه است و زمینه اغلب قدرت است. قدرت در عقلانیت نفوذ کرده و کار‌کردن با مفهومی از عقلانیت که در آن قدرت غایب باشد بی‌معناست.
فرم‌های شهری به میل و اراده خود بر روی زمین پدید نمی‌آیند. آنها در وهله نخست، منبعث از اقتصاد سیاسیِ زمان خود هستند و اساساً توسط آن تولید می‌شوند.
الکساندر اخلاقِ برنامه‌ریزی را فراتر از ارزش‌های زیبایی‌شناختی می‌داند و دو اصل کلیدی که از نظر او این تمایز را برجسته می‌کنند مفهوم منفعت عمومی و مشارکت (به‌عنوان اخلاق رویه‌ای برنامه‌ریزی) هستند.
شهرگرایی انتقادی نه تنها متّکی بر تحقّق جنبه‌هایِ زیباشناختی است، بلکه همچنین به تحقّق اصول سیاسی‌ای تکیّه دارد که قادرند حق مطلب را در مورد فرصت‌های رهایی‌بخش موجود در بازی‌های آنلاینی چون “عصر امپراطوری” و کتاب‌هایی چون “سیاره‌ی زاغه‌ها” ادا کنند.
کاتبرت صراحتن طراحی شهری را به عنوان یک هنر رد می‌کند. از دید او هنر در شکل‌دهی به دنیای مدرن ناتوان است، و اگرچه طراحی شهری را جذاب‌تر می‌کند اما، بر فرایند طراحیِ شهری حاکم نیست و نباید باشد