تأملی در نظریات متقدم آنری لوفور

معرفی مقاله‌ی «نظریه‌ی اجاره‌ی زمین و جامعه‌شناسی روستایی»

این متن برگردانی است از مقاله‌ای با مشخصات زیر:

Elden, Stuart and Morton, Adam David (2015) Thinking past Henri Lefebvre: introducing “the theory of ground rent and rural sociology”. Antipode, 48, 1 Pages 57-66

دانلود پی‌دی‌اف

چکیده:

این مقدمه بر ترجمه‌ی مقاله‌ی سال ۱۹۵۶ آنری لوفور با عنوان «نظریه‌ی اجاره‌ی زمین و جامعه‌شناسی روستایی» شامل سه بخش است. اول، به این می‌پردازد که برداشت‌های انگلیسی‌زبان از لوفور بسیار تمایل دارند بر نوشته‌های شهری او تمرکز کنند و کارهای اولیه‌ی او را درباره‌ی جامعه‌شناسی روستایی نادیده می‌گیرند. در نتیجه از دریافت اینکه تمرکز او بر اوربان [امر شهری] ناشی از توجه او به دگرگونی روستایی-شهری بوده است ناتوانند. دوم، خلاصه‌ای از آثار جامع‌تر او درباره‌ی مسائل روستایی، از جمله کار ناتمام او بر روی رساله‌ی اصلیِ جامعه‌شناسی روستایی، بدست می‌دهد؛ و موضوعات اصلی این مقاله را در نسبت با دیگر پروژه‌های او طرح می‌کند. سوم، موضوعات مورد بحث لوفور را به بحث‌های گسترده‌تر در اقتصاد سیاسی و جغرافیا درباره‌ی وجوه امر روستایی، زمین و اجاره‌ی زمین، از جمله آثار آنتونیو گرامشی و خوزه کارولس ماریاتگوئی (José Carlos Mariátegui) پیوند می­دهد.

کلمات کلیدی: آنری لوفور، جامعه‌شناسی روستایی، جامعه‌شناسی تاریخی، اجاره‌ی زمین، زمین، مطالعات ارضی، توسعه‌ی نابرابر، آنتونیو گرامشی، خوزه کارلوس ماریاتگوئی.

 

آثار آنری لوفور شامل تولید فضا، حق به شهر، و انقلاب شهری پس از مرگش در سال ۱۹۹۱ به منابع معتبری برای بخش عمده‌ی جغرافیای انتقادی تبدیل شده‌اند. از مواجهات اولیه و پیشروِ دیوید هاوری (1973)، نیل اسمیت (1984)، ادوارد سوجا (1989)، راب شیلدز (1999) و نیل برنر (1997، 2000)، تا گستره‌ای از مطالعات طی دو دهه‌ی گذشته (Butler 2012; Elden 2004; Goonewardena et al. 2008; Merrifield 2006; Stanek 2011) کار لوفور به صورت روزافزونی بخشی از کانون نظری بوده است. موقعیت او درون مارکسیسم غربی هنوز هم تا حدودی حاشیه‌ای است، اگرچه ترجمه‌ی آثار دیگرش همانند نقد زندگی روزمره‌ (Lefebvre 2014a) و مجموعه‌ی دولت، فضا، جهان (Lefebvre 2009;  نگاه کنید به  Brenner and Elden 2009) به شکل‌‌‌گیری بحث‌های وسیع‌تری درباره‌ی او انجامیده است.

اما تمرکز غالبِ آثارِ لوفور بر مسائل شهری خطر به‌حاشیه‌راندن دیگر علایق او، از جمله مسئله‌ی امر روستایی را به وجود آورده است. خوانش لوفور در مقام «منتقد دیالکتیکِ تاریخاً در حال ظهورِ شهری‌شدن» در مسیر بنانهادن نقدی بر اقتصاد سیاسی با عنوان تولید فضای شهری (Charnock 2010:1298, 1292) حاکی از این [خطر] است. این محصورکردن نقد اقتصاد سیاسیِ فضا درون امر شهری موجب ناکامی در بدست‌دادن صورت‌بندیِ به لحاظ دیالکتیکی باز شامل فضای روستایی تا شهری می‌شود. به بیان دیگر، چنین تقلیل­گرایی‌ای، فضای شهری را به قیمت نادیده‌گرفتن دیالکتیک امر روستایی‌ـ‌امر شهریْ ذاتیِ نقد اقتصاد سیاسی فضا می‌کند.[۱] همان‌گونه که خود لوفور (1973:10; 1976:8) به خواننده‌ی دقیق یاد‌‌آوری می‌کند، خاص‌بودگی شیوه‌ی تولید سرمایه‌دارانه‌ی فضا از طریق تمرکز بر «رابطه‌ی زمین-کار-سرمایه، [یعنی] سه‌گانه‌ی سازنده‌ی جامعه‌ی سرمایه‌دارنه» آشکار می‌شود، که این البته طنینِ تحلیل خود مارکس از « فرمول سه‌گانه‌» در فصل ۴۸ از جلد ۳ سرمایه است. مارکس در آن‌ فصل این رابطه را روشن ساخته است: « سرمایه-بهره، زمین-‌اجاره زمین، کار-مزد». در حالی که کار لوفور در خصوص امر روستایی قابل تقلیل به تحلیل اجاره‌ی زمین نیست، ولی همانگونه که این مقاله نشان می‌دهد، این امر در تحلیل او نقشی اساسی دارد.

آثار جامع‌تر لوفور درباره‌ی امر روستایی به ابعاد فرهنگی و مادی نیز پرداخته‌اند. تحلیل او از فرهنگ روستایی احتمالا به واضح‌ترین شکل در فصل «یادداشت‌هایی نوشته‌شده در یک‌شنبه‌ای در حومه‌ی فرانسه» در جلد اول نقد زندگی روزمره (1947, 2014a) قابل روئت است. اما این بررسی بازاندیشیِ چیزی بود که در همان زمان نیز از بین رفته بود، و در واقع این فرایند بررسیِ شهری‌شدن (اوربانیزاسیون) چشم‌اندازهای روستایی (رورال) بود که اولین بار لوفور را به پرسش از امر شهری به سان مقوله‌ای در خود رهنمون ساخت. تز دکتری لوفور، که در ۱۹۵۴ پذیرفته شد، بررسی اجتماعات دهقانی در پیرنه (Pyrenees) بود (2014b)، که با مطالعه‌ی دقیق دره‌ی کمپن (Campan valley) همراه بود( نگاه کنید به Entrikin and Berdouley 2005; Lefebvre 1963). کارهای اولیه‌ی این پروژه‌ها هنگامی کامل شدند که لوفور در طی جنگ جهانی دوم در این منطقه حضور داشت. پس از آن بود که لوفور وارد مرکز ملی تحقیقات علمی (CNRS) شد تا در زمینه‌ی جامعه‌شناسی روستایی (رورال) پژوهش کند. او تحلیلش از اجتماعات دهقانی و طبقات اجتماعی را ژرفا بخشید (Lefebvre 1949, 1951, 1956a; Lefebvre et al. 1956) و تحقیق بر روی موضوعات اجتماعی و سیاسی-اقتصادی را آغاز کرد (1953,1956b, 2003a, 2015)[۲]. همچنین در تعدادی از پروژه‌های مشترک در مرکز ملی تحقیقات علمی (CNRS) همکاری داشت، اگرچه [پروژه‌ی] تاریخ مناطق روستایی فرانسه همراه با تاریخ‌دان آلبرت سوبل (Albert Soboul) هرگز کامل نشد. لوفور از نواحی اطراف خانه‌ی خانوادگی‌شان در ناوارنکس (Navarrenx) به عنوان ابژه‌ی خاصی برای تحلیل استفاده می‌کرد، و کتابی درباره‌ی این منطقه نوشت (Lefebvre1956a). کشف ذخایر گاز و سولفور در نزدیکی لاک (Lacq) (تقریباً در فاصله ۲۰ کیلومتری) موجب دگرگونی عظیمی در چشم‌انداز این منطقه شد. این تغییر هم شامل صنعتی­شدن ــ ساخت زیرساخت‌های استخراجی (extractive)، ذخیره‌سازی و حمل‌ونقل ــ و هم شهری‌شدن ــ ساختن «شهر جدید» مورنکس (Mourenx) برای مسکن کارگرانش ــ بود. لوفور این فرایند را در کتاب از امر روستایی (رورال) تا امر شهری (اوربان) (Du rural à l’urbain) بررسی کرده است، این کتاب مجموعه‌ای است از مقالات اولیه‌اش درباره‌ی امر روستایی (رورال) و همچنین متونی درباره‌ی دگرگونی/تغییر شکل (transformation) و یک متن درباره‌ی نگرانی‌های عمدتاً شهری. از اواسط دهه‌ی ۱۹۶۰ علاقه‌ی لوفور تقریباً منحصراً به مسائل شهری جلب شد، که این قضیه به مجموعه کتاب‌هایی از جمله حق به شهر (1966, 1996)؛ انقلاب شهری (1970b, 2003b)؛ اندیشه‌ی مارکسیستی و شهر (La pensée marxiste et la ville) (1972: ترجمه انگلیسی در در دست انتشار است^[۱]) انجامید. این مجموعه در کتاب تئوریک تولید فضا به اوج خود رسید، جایی که لوفور (1991: 323) پرسید: «زمین، به عنوان مفهوم و واقعیت، چه نقشی در این زمینه (کانتکس) دارد؟» لوفور پس از تحلیل مالکیت زمین از نظر مارکس، البته همراه با بعضی نقدها، این‌گونه نوشته است (1991: 323-324):

قصد اصلی مارکس در سرمایه تحلیل و نشان‌دادن شیوه‌ی تولید سرمایه‌دارنه و جامعه‌ی بورژوایی بر حسب مدل دودویی (و دیالکتیکی) که سرمایه را در مقابل کار قرار می‌داد بود … اما این تحلیل ناپدیدشدن دسته‌ی سومی از عوامل را از تصویر پیش‌فرض گرفته است: یعنی زمین، طبقه‌ی مالک زمین، اجاره‌ی زمین و همین‌طور کشاورزی.

مقالات کتاب از امر روستایی(رورال) تا امر شهری (اوربان) تنها نشانه‌های مطالعه‌ی بسیار گسترده‌تری تحت عنوان کتاب راهنمای جامعه‌شناسی روستایی (the Manuel(or Traité)de sociologie rurale) هستند، که در نظر بود تا اثری جامع باشد. طبق گفته‌های زندگی‌نامه‌نگار لوفور رمی هس (Rémi Hess) (1988:169):

این (کتاب) شامل نظریه‌پردازی مفاهیم اجاره، عایدی زمین، توزیع عایدی زمین، و رابطه‌ی بین عایدی و بازار بوده است. همچنین فصل مهمی درباره‌ی اصلاحات ارضی، هم به لحاظ نظری و هم به لحاظ اجرایی، داشته است. این (کتاب) نشان می‌دهد که چگونه اصلاحات ارضی، که در ابتدا انقلابی بود، به کندی در کشورهای مختلف، به ویژه جنوب ایتالیا، مکزیک، و اسپانیا باز پس گرفته شد^[۲]. همچنین موارد دیگری بودند که در آن ها اصلاحات ارضی به تمامی باز پس گرفته نشد، به ویژه ایران. بعلاوه مطالعات بسیاری در مورد حیطه (terrain) در Traité به ویژه در توسکانی و پیرنه در این کتاب وجود داشته است.

با توجه به آن‌که علاقه‌ی لوفور به اصلاحات ارضی به دهه‌ی ۱۹۳۰ در روسیه و چین بر می‌گردد، به نظر می‌رسد درباره‌ی این کشورها نیز بحث کرده باشد (نگاه کنید به  Hess 1988:166–167; 2001:xix–xx). با این وجود این مطالعه‌ی جامع ــ که لوفور ظاهراً سه سال بر روی آن کار می کرد (Hess 1988:169) ــ هرگز به چاپ نرسید و دست‌نوشته‌های آن گم شد. هس (1988:169-170) داستان چگونگی دزدیده‌شدن آخرین پیش‌نویس‌ها را از ماشینی که در نزدیکی پانتون (Panthéon) در پاریس پارک شده بود را روایت کرده است. در حالی که روزنامه‌ی عصر (Le soir) در پیامی پیشنهاد جایزه‌ای برای برگرداندن آن‌ها را منتشر کرد، اما این دست‌نوشته‌ها هرگز یافت نشدند و لوفور نیز هیچ وقت آن‌ها را بازنویسی نکرد. همانگونه که خود مجموعه نشان می‌داد کانون تمرکز او نیز از امر روستایی (رورال) به امر شهری (اوربان) چرخش یافت. به تبع، توجه او به سمت تأکید بر سازمان فضا و روابط قدرت منعطف شد که در بازمفهوم‌پردازی فضا و جغرافیا توسط لوفور در سرتاسر امر شهری( اوربان) جاری است. این تغییر به ضرر شیوه‌ی مواجه‌اش با جامعه‌شناسی شهری و روستایی بود.

در پیشگفتار ویراست سوم کتاب از امر روستایی تا امر شهری هس علاقه‌ی لوفور به تاریخ جنبش‌های دهقانی را برشمرده است اما همچنین بیان کرده که «مخاطبین کمی درون و بیرون حزب [کمونیست فرانسه] بدست آورد. برای مثال او اثری درباره‌ی اجاره‌ی زمین نوشت که هیچ کس حاضر به ویراستاری آن نشد. در آن اثر اجاره‌ی زمین [la rente du sol]  و همچنین چیزهای زیر زمین [du sous-sol] را مورد مطالعه قرار داد، که در نهایت او را به پرسش‌هایی درباره‌ی نفت رهنمون ساخت» (2001: xxهمچنین نگاه کنید به  Hess 1988:167–168). لوفور ظاهراً گفته است که «بررسی اجاره‌ی زمین مارکسیستی نیست. بلکه ریکاردویی است.» (به نقل از Hess 1988:168). خلاصه، امروز لوفور اساساً در مباحث/محافل انگلیسی‌زبان به عنوان نویسنده‌ای درباره‌ی سیتی‌ها (شهرها) شناخته شده است، این قضیه به ويژه ناشی از تمرکز او بر «حق به شهر» (Lefebvre 1996, 2003a) است. به هر حال، سهم لوفور در جامعه‌شناسی روستایی، سیاست زمین، و «مسئله‌ی ارضی (agrarian question)» (Kautsky 1988) به صورت گسترده‌ای نادیده گرفته شده است. تصحیح این وضع یکی از اهدافی است که انتشار این مقاله به دنبال آن است.

مقاله‌ای که در پی می‌­آید بخشی از کار لوفور در خصوص امر روستایی(رورال) است. این مقاله با آن که بخشی از کتاب از امر روستایی تا امر شهری بود، اولین بار در سال ۱۹۵۶ در مجموعه {مقالات} سومین کنفرانس جهانی جامعه‌شناسی منتشر شد. نسخه‌ی اندکی متفاوت به زبان اسپانیایی در سال ۱۹۶۵ در مجله‌ی مکزیکی جامعه‌شناسی (Revista Mexicana de Sociología) منتشر شد، که نشان‌دهنده‌ی علاقه‌ی آمریکای‌لاتینی‌ها به کار لوفور، و همچنین اهمیت مکرر این سوالاتْ امروزه در آن­جا است، به ویژه در رابطه با مسیرهای مختلف توسعه‌ی سرمایه‌دارانه از طریق دگرگونی ارضی.[۳] این مقاله اگرچه مختصر است اما گستره‌ی وسیعی را پوشش داده است از جمله تأملات نظری پیونددهنده‌ی مارکس (و ریکاردو) و لنین در مورد موضوعات اجاره‌ی زمین، اجاره‌ی تفاضلی و مطلق، سرمایه‌داری تک‌قطبی و همچنین تفسیر دگرگونی‌های اجتماعی در سرتاسر اروپا. البته تحلیل­ ارائه‌شده در این قطعه‌ی کوتاه جبران مختصری است برای اثر گمشده. امیدواریم که این برگردان، همراه با قطعه‌ی دیگری درباره‌ی روستا (رورال) در کتاب متون کلیدی (Key Writings) (2003a) بخشی از متونی باشند که در سال­های پیش رو در این زمینه منتشر می­شوند. سایر متون، علاقه‌ی او را به موضوعات فرهنگی و سیاسی فراتر از اقتصاد صرف نشان می‌دهند. با این وجود، معتقدیم که این مقاله حتی به تنهایی تکیه‌گاهی برای مباحث گسترده‌تر درباره‌ی مورد جامعه‌شناسی روستایی در آثار لوفور بدست می‌دهد و جامعه‌شناسی تاریخی، اقتصاد سیاسی، رویکردهای جغرافیای و مارکسیستی را به اجاره‌ی زمین، توسعه نابرابر، اصلاحات زمین، و مطالعات ارضی پیوند می‌دهد.

این غفلت نسبت به آثار لوفور شامل بی‌توجهی به درگیری او با موضوعات مالکیت و اجار‌ه‌ی زمین از دیدگاه مارکسیستی، از جمله تمایز بین اجاره‌ی تفاضلی و اجاره‌ی مطلق و درنتیجه اجاره‌ی زمین به عنوان مظهر سرمایه‌داری (Marx 1971, 1998) است. این مفهوم اجاره‌ی زمین است که به عنوان مقوله‌ای به لحاظ اجتماعی تعین‌یافته ــ روابط اجتماعی تولید ــ از فرایند به لحاظ تاریخی مشروط، یعنی از طریق انباشت اولیه، به وجود آمده است و توانایی تصاحب اشیاء طبیعت (زمین، آب، معادن) را به شکل مالکیت و درخواست هزینه/اجاره را برای استفاده از آن‌ها، حتا در غیرحاصلخیزترین شکل زمین (از طریق اجاره‌ی مطلق)، ممکن ساخته است.

از این رو هدف از انتشار این مقاله تصحیح ضروری و مهم این غلفت درون ادبیات نظری گسترده‌تر از طریق شناساندن نوشته‌های قدیمی لوفور درباره‌ی جامعه‌شناسی روستایی و اجاره‌ی زمین است که در حاشیه قرار گرفته‌اند.[۴] این تمرکز/توجه برای ارتباطی که لوفور بین زمینه‌های جامعه‌شناسی روستایی، جامعه‌شناسی تاریخی، و تولید فضا در اروپا برقرار کرد بسیار مهم است. این قضیه همچنین برای ارتباطی که لوفور بین این موضوعات درون و بیرون اروپا در اشتراکاتشان با رژیم‌های ارضی آلترناتیو در زمینه‌ی توسعه نابرابر برقرار کرده بسیار مهمتر است. لوفور در زمینه‌ی جامعه‌شناسی روستایی در مقاله‌‌اش در کتاب از امر روستایی تا امر شهری (2003a:119) آورده است:

شکل سرمایه‌دارانه‌‌ی مالکیت خصوصی به شیوه‌های بسیاری توسط شکل‌های قبلی خودش محدود شده است: شکل‌های کِلان (clan) و قبیله‌ای، طایفه‌ای یا فئودالی. این واقعیت به روشنی با مطالعه‌ی ساختار ارضی کشورهای «در حال توسعه»: کشورهای مستعمره یا شبه‌مستعمره، و بخش‌های عقب‌افتاده در کشورهای سرمایه‌دار معلوم می‌شود.

این موضوعِ توسعه‌ی نابرابر و جامعه‌شناسی روستایی به ویژه در آمریکای لاتین بسیار مهم بود، برای مثال در منطقه‌ای که لوفور در زمان ارائه‌ها‌یش در دانشگاه Universidad Nacional AutónomadeMéxico(UNAM) در مکزیک و دانشگاه Universidad Central de Venezuela (UCV) در ونزوئلا بازدید کرد، همچنین زمانی که او از بارویوس در کاراکاس در دهه‌ی ۱۹۷۰ دیدار کرد (McGuirk 2014:161). مقاله‌ای که تا این‌جا و در ادامه معرفی می‌شود ــ «نظریه‌ی اجاره‌ی زمین و جامعه‌شناسی روستایی» ــ حداقل به سه دلیل حائز اهمیت است.

اول، گستره‌ای از موضوعات را که در کار وسیع‌تر لوفور در خصوص جامعه‌شناسی روستایی مورد توجه قرار گرفته‌اند بیان کرده است. این‌ موضوعات شامل:

• نظریه‌ی مارکسیستی اجاره‌ی زمین، از ریکاردو به واسطه‌ی مارکس تا لنین، و مقایسه‌ی اجاره‌ی زمین، اجاره‌ی تفاضلی و مطلق که به بحث‌های مطالعات ارضی مارکسیستی مرتبط است؛
• اصلاحات ارضی، با اشاره به فرانسه، ایتالیا، اسپانیا، و سایر مناطق و کشورهای گرفتار در عقب‌افتادگی ناشی از توسعه‌ی نابرابر و استثمارِ استعماری؛
• نظریه‌ی توسعه نابرابر با توجه به تسلط سرمایه‌داری بر مالکیت ارضی (landholdings agrarian) و همزیستی اشکال مختلف روابط مالکیتی متعلق به دوره‌های تاریخی مختلف از توسعه‌ی اجتماعی دوباره ارائه شده است؛
• جنبش‌های متضاد برآمده از اصلاحات ارضی، شامل مسئله‌ی دهقانی و «ته‌نشست‌ها (sedimentations)» که نیازمند ادغام^[۳] تاریخ و جامعه‌شناسی است هنگامی که به دنبال تحلیل و تبیین شرایط توسعه‌ی نابرابر هستیم؛
• تمایل به نشان‌دادن این عامل‌ها درون یک نظریه‌ی اقتصاد سیاسی، در پیوند با نظریه‌ی اجاره‌ی زمین که بسط یافته‌ی نظریات مارکسیستی کلاسیک است.

دوم، در میان این موضوعات وسیع‌تر، تأکید و درخواست روش‌شناختی روشنی برای نشان‌دادن این ادغام تاریخ و جامعه‌شناسی مناسبِ مباحث گذشته و حال درون و بیرون جامعه‌شناسی تاریخی وجود دارد. بنابراین، در «نظریه‌ی اجاره‌ی زمین و جامعه‌شناسی روستایی» خطوط کلی اصول روش‌شناختی پس‌رونده-پیش‌رونده (regressive-progressive) مرتبط با تحلیل جامعه‌شناسی روستایی که بعدتر در کار لوفور تا حدی دقیق‌تر شد به ذهن متبادر می‌شود. از نظر لوفور (2003a: 117) این شامل سه مرحله است:

1. توصیفی(Descriptive.). مشاهدات … در پیش‌زمینه: مشاهده‌ی مشارکت‌کننده در میدان. استفاده دقیق از تکنیک‌های پیمایش (مصاحبه‌ها، پرسشنامه‌ها، تحلیل‌های آماری).
2. تحلیلی-پس‌رونده (Analytic-regressive). تحلیل واقعیت آن گونه که توصیف شده. تلاش برای دادن تاریخ/زمان دقیق به آن …
3. تاریخی-تکوینی (Historical-genetic). مطالعه تغییرات در این یا آن ساختار که قبلاً به آن تاریخ/زمان داده شده است … تلاش برای رسیدن به طبقه‌بندی تکوینی اطلاعات و ساختارها، در چهارچوب ساختار کلی … تلاش برای بازگشت به زمان معاصر آن‌گونه که قبلاً توصیف شده برای کشف دوباره‌ی زمان حال، اما آنگونه که توضیح‌داده‌شده، فهم‌شده: تبیین‌شده.

فرایند تحلیلی-پس‌رونده/تکوینی-پیش‌رونده، که رویکرد روش‌شناختی صریحاً مارکسیستی به جامعه‌شناسی دولت و روستایی است، بدینسان موجب تمرکز هم بر تاریخ و هم بر جامعه‌شناسی برای ارائه‌ی جامعه‌شناسی تاریخی می‌شود. لوفور استدلال نموده که مراحل پس‌رونده-پیش‌رونده متوالی وسیله‌ای است برای فهم آن‌چه «امر ممکن» می‌نامد ــ یک تحلیل تاریخی از شرایط امکان حال حاضر، و تحلیل انقلابی و پیش‌رو که آینده‌های ممکن را می‌سازد (نگاه کنید به Elden, 2004: 38). یا آن‌گونه که لوفور در «نظریه‌ی اجاره‌ی زمین و جامعه‌شناسی روستایی» بیان نموده، «جامعه‌شناسی که می‌خواهد بفهمد و بداند باید تاریخ‌دان هم باشد. چگونه کسی می‌تواند ساختار ارضی جنوب ایتالیا را بدون تاریخ بفهمد؟».

سوم، این‌ مقاله نه تنها به مجموعه‌ی گسترده‌تری از همنوایی‌ها بین لوفور و آثار مارکسیسم کلاسیک در مورد زمین (برای مثال Lenin 1960; Marx 1971, 1998) می‌انجامد. بلکه همچنین موجب همنوایی لوفور با چهره‌های مهمی ‌می‌شود که این دید را وسیع‌تر می‌کنند، همانند آنتونیو گرامشی یا خوزه کارلوس ماریاتگوئی (José Carlos Mariátegui). مدعای ما این جا این است که تمرکز لوفور در این مقاله و نوشته‌های جامع‌ترش در مورد جامعه‌شناسی روستایی به شیوه‌های جالب‌توجهی برای مثال با پیشگفتار ناتمام گرامشی (1994) بر دست‌نوشته‌های زندان با عنوان «بعضی جنبه‌های مسئله جنوب» و همچنین نوشته‌های زندان جامع‌ترش در دست‌نوشته‌های زندان (۱۹۹۲) مرتبط است. مطمئنن لوفور در ارزیابی‌اش از جنبش مارکسیستی معاصر در دهه‌ی ۱۹۶۰ محتاط بوده، و بر علیه «مارکسیسم رسمی» مبنتی بر تجربه‌گرایی و پوزتیویسم «تحت پوشش عبارت‌پردازی فلسفی» که از طریق آن فلسفه پراکسیس در مخمصه گرفتار شده بود توصیه کرده است. از نظر لوفوری که در آن زمان می‌نوشت، نتیجه‌ی [چنین مارکسیسم رسمی‌ای] «مارکسیسمی ایدئولوژی‌زده» و تکنوکراتیک است که فقط در یک شکل خاص قابل قبول بوده، همانند آن که آنتونیو گرامشی برتری دادن به حزب را «شاهزاده‌ی مدرن (modern prince)» نامیده است (Lefebvre 1968:36). اما چه این نگرانی‌ها در سایه‌ی تنشش با حزب کمونیست فرانسه (PCF) معنی‌دارتر باشد یا نه، لوفور با وجود این در تعریف شیوه‌ی‌ تولید سرمایه‌دارانه به سمت هژمونی فضای انتزاعی کشید شد. او در کتاب تولید فضا پرسیده است که «آیا تصورپذیر است که اِعمالِ هژمونی فضا را دست نخورده باقی بگذارد؟»، تا فضا را به عنوان چیزی بیشتر از یک مکان (locus) منفعل روابط اجتماعی برجسته کند (Lefebvre 1991:11). او بیان کرده است که «مفهوم هژمونی توسط گرامشی برای توصیف نقش آینده‌ی طبقه‌ی کارگر در ساختن جامعه‌ی جدید مطرح شد، اما همچنین برای تحلیل کنش بورژوازیی هم مفید است، به خصوص در رابطه با فضا». بنابراین هژمونی برای تاریخ فضای دولتی‌ بر حسب خشونت سرکوبگر و شکل‌های دانش و قدرت (savoir) یا دانش شورشی انتقادی (connaissance) برای خلق فضاهای مبارزه‌ی طبقاتی افتراقی (تفاضلی) (Lefebvre 1991:10) حیاتی است. از نظر گرامشی تأکید مشابهی بر هژمونی به عنوان حضور (یا عدم حضور) «ته‌نشست‌های تاریخ پیشین هر کشوری» یا «ته‌نشست‌های چسبنده از فازهای تاریخی قبلی» وجود دارد که  هم به شکل فضایی دولت و همچنین مفاهیم گسترده‌تر زندگی و اخلاقیات در آن‌چه او با عنوان « عقل سلیم (common sense)» می‌نامد شکل می‌دهد (Gramsci 1992:167, 169, Q1§61; 173, Q1§64). ویژگی‌های نابرابر و ترکیبی توسعه اینگونه بیان شده است: «در ایتالیا، ما با آغاز هیاهوی فوردیستی مواجه هستیم (ستایش شهرهای بزرگ ــ مانند میلان بزرگ و غیره ــ سرمایه‌داری ، و تهیه طرح‌های شهری پر آب و تاب هنوز در ابتدای راهش قرار دارد … )» (Gramsci 1992:169, Q1§61).

گرامشی همچنین قبلتر در مقاله‌ی «بعضی جنبه‌های مسئله‌ی جنوب^[۴]» روابط قلمرویی، طبقاتی، و فضایی توسعه‌ی اجتماعی را به شکلی ترسیم کرده بود که شرایط توسعه‌ی نابرابر بین شمال و جنوب در ایتالیا؛ روابط پیچیده‌ی قشربندی طبقاتی، سلطه‌ی نژادی، مسئله‌ی روشنفکران و کارکرد اجتماعی‌ آن‌ها در شرایط مبارزه‌ی طبقاتی، و چگونگی امکان بسیج طبقات تحت سلطه به بهترین شیوه علیه سرمایه‌داری و دولت بورژوایی برای شکستن بلوک قدرت حاکم، را دربربگیرند (نگاه کنید به Morton 2010). گرامشی (1994:332) با حسی عمیقاً فضایی و جغرافیایی می‌نویسد «هر انباشت سرمایه‌ای در یک نقطه… به وسیله‌ی نظام مالی و سنتی و به وسیله‌ی این واقعیت ممکن می‌شود که سرمایه‌دارها … سودشان را به صورت محلی به سرمایه‌ی جدیدی تبدیل نمی‌کنند چون آن‌ها مردم محلی نیستند». در نتیجه نظر محققینی مانند کریس هسکه (Chris Hesketh) ( 2014:3) در مورد این‌که «فضا صحنه‌ی خالی نیست که روابط اجتماعی بر روی آن انداخته شوند، بلکه برعکس خود این روابط هستند که در تغییر میزانسن/طراحی صحنه‌ی (mise-en-scene) توسعه سهم دارند» مستدل است. تنها با تحلیل شیوه‌های متضادی که رابطه‌ی سرمایه در تلاش برای تعریف فضامندی دولت است می‌توان از روابط اجتماعی هژمونی نیز پرده برداشت. به علاوه، این بحث با ماریاتگوئی در کتاب هفت مقاله‌ی تفسیری درباره‌ی واقعیت پرو (Siete ensayos de interpretación de la realidad peruana) و تأکید مشابه او بر شرایط توسعه‌ی نابرابر در آمریکای لاتین همنوایی دارد. در پرو، توسعه‌ی نابرابر سرمایه‌داری و شرایط ترکیب‌شده‌ی روابط مالکیت لاتیوفندیای‌ (latifundista)، نظام اجاره‌داری زمین بومی، و سرمایه‌ی خارجی به «لیبرالیسم گژدیسه‌ای (twisted liberalism)» (liberalismo deformado) انجامیده است (Mariátegui 1968:73). این لیبرالیسم گژدیسه به توسعه‌ی محصولات تجاری برای صادرات کشاورزی در مزارع منطقه‌ی ساحلی انجامید که به کلی به استعمار آمریکای لاتین توسط سرمایه‌داری غربی وابسته بود. ماریاتگوئی ((1968: 97 با تأکید بر ارتباط شرایط تولید غذای موجود نوشته است که «یکی از مشهودترین علل افزایش قیمت غذا در شهرهای ساحلی جایگزینی محصولات غذایی سنتی با کتان در مزارع ساحلی است». این را می‌توان به مناسب‌بودن وسیع‌تر (نظرات) آنری لوفور برای تحقیق درباره‌ی اقتصاد سیاسی، جامعه‌شناسی روستایی، مطالعات ارضی مارکسیستی و توسعه‌ی نابرابر در زمینه‌ی آمریکای لاتین برای ساختار ارضی و بازساختاردهی سرمایه‌دارانه (نگاه کنید به Bartra 1993; Bernstein 1996, 2000; Byers 1996; De Janvry 1981; Morton 2013)؛ مجادله بر سر اصلاحات ارضی و سیاست‌‌های ارضی در مورد  انتقال/ واگذاری اجاره‌ی زمین (Grinberg and Starosta 2009; Kay 2002; Ramírez 2009)؛ مباحث وسیعتر در مورد مسئله‌ی زمین (Gidwani 2008; Massey and Catalano 1978; Mitchell 2012; Tribe 1978)؛ و ملاحظات مبارزات دهقانی برای زمین و اصلاحات ارضی درون و فراتر از آمریکای لاتین، از جمله بحث‌هایی درباره‌ی حاشیه‌های وسیع‌ سرمایه‌داری و اشکال «پیوندی (hybrid)» سرمایه‌داری ارضی شامل تمایز بین کار «آزاد/مجانی» یا «غیرآزاد/ غیرمجانی» (Banaji 2010; Brass 2011; Shanin 1983; Teubal 2009) پیوند داد. لوفور صرفن اجاره را در رابطه با امر روستایی نظریه‌پردازی نکرد، بلکه همچنین در کتاب اندیشه‌ی مارکسیستی و شهر فصلی را به سرمایه و مالکیت زمین اختصاص داده است (Lefebvre, 1972:109–47). همچنین، در کارش درباره‌ی تولید فضا، نشان داد چگونه درک زمین صرفاً در قالب اجاره جزئی و تقلیل‌گرایانه است. همانگونه که مارکس (1996:705–706) نشان داده است، این می‌تواند به تبدیل دهقانان مالک وسایل معاش به افراد بی‌مالی که مجبور به فروش کارشان هستند و بنابراین چگونگی اهمیت/جنبه‌ی زمانی و فضایی یافتنِ مسئله‌ی توسعه‌ی نابرابر از طریق پخش انباشت اولیه پیوند بخورد. امیدواریم که ترجمه‌های بعدی از آثار لوفور درباره‌ی امر روستایی بیشتر چنین پرسش‌های را برانگیزد.

برای جمع‌بندی مختصر می‌توان گفت طنین چندگانه‌ی مقاله‌ای که ترجمه شده ایده‌های لوفور را به آثار معاصر جامعه‌شناسی تاریخی، اقتصاد سیاسی، توسعه روستایی، مطالعات ارضی مارکسیستی، و کانتکس آمریکای لاتین، که در آن ایده‌های لوفور، مخاطبین پذیرایی یافته، پیوند داده است.

پانویس‌ها:

1. جنبه‌ی آزاردهنده‌ی بعدی چنین «مارکسیسم باز»ی ، و همچنین نقدهای شاخص قبلی شامل Bieler and Morton Bruff (2009), (2003),یا  Bieler et al. (2010)ادعای مالکیت بر نقد فضای اقتصاد سیاسیِ لوفور است.
2. چاپ‌های 1949، 1951، 1953 و 1956a و مجددأ در 1970 چاپ شدند؛ 1956b هرگز دوباره چاپ نشد. سایر نوشته‌های روستایی که در کتاب جمع نشده‌اند شامل Ballard et al. (1950)و Lefebvre et al. (1956, 1983) است.
3. این متن دو بار به اسپانیایی ترجمه شده است، Lefebvre (1965b) و  Lefebvre (1971:77–84)
4. برای مثال کتاب مایکل وود (Michael Woods) درباره‌ی امر روستایی، به صورت مختصری به لوفور به عنوان نظریه‌پرداز فضا ((2010:10) اشاره کرده است اما آثار روستایی او را بررسی نکرده است.

مراجع

Ballard J, Chamson A, Lefebvre H, Lunel A, Parain C and Soboul A (1950) Opinions sur le regionalisme. Annales de l’Institut d’études occitanes 5:6–14

Banaji J (2010) Theory as History: Essays on Modes of Production and Exploitation. Leiden: Brill

Bartra R (1993) Agrarian Structure and Political Power in Mexico (trans S K Ault). Baltimore: Johns Hopkins University Press

Bernstein H (1996) Agrarian questions then and now. Journal of Peasant Studies 24(1/2): 22–59

Bernstein H (2000) “The peasantry”in global capitalism: Who, where and why? In L Panitch and C Leys (eds) Socialist Register 2001: Working Classes, Global Realities(pp 25–51). London: Merlin

Bieler A, Bruff I and Morton A D (2010) Acorns and fruit: From totalisation to periodisation in the critique of capitalism. Capital and Class 34 (1): 25–37

Bieler A and Morton A D (2003) Globalisation, the state and class struggle: A“critical economy” engagement with Open Marxism.British Journal of Politics and International Relations5(4): 467–499

Brass T (2011)Labour Regime Change in the 21^st Century: Unfreedom, Capitalism and Primitive Accumulation. Leiden: Brill

Brenner N (1997) Global, fragmented, hierarchical: Henri Lefebvre’s geographies of globalisation. Public Culture10 (1):137–169

Brenner N (2000) The urban question as a scale question: Reflections on Henri Lefebvre, urban theory and the politics of scale. International Journal of Urban and Regional Research 24(2):361–378

Brenner N and Elden S (2009) Henri Lefebvre on state, space, territory. International Political Sociology 3(3): 353–377

Bruff I (2009) The totalisation of human social practice: Open Marxists and capitalist social relations. British Journal of Politics and International Relations 11(2): 332–351

Butler C (2012) Henri Lefebvre: Spatial Politics, Everyday Life and the Right to the City. London: Routledge

Byers T (1996) Capitalism from Above and Capitalism from Below: An Essay in Comparative Political Economy. London: Macmillan

Charnock G (2010) Challenging new state spatialities: The Open Marxism of Henri Lefebvre. Antipode 42(5): 1279–1303

De Janvry A (1981) The Agrarian Question and Reformism in Latin America. Baltimore: Johns Hopkins University Press

Elden S (2004) Understanding Henri Lefebvre: Theory and the Possible. London: Continuum

Entrikin N and Berdouley V (2005) The Pyrenees as place: Lefebvre as guide.Progress in Human Geography29:129–147

Goonewardena K, Kipfer S, Milgrom R and Schmid C (eds) (2008) Space, Difference, Everyday Life: Reading Henri Lefebvre. London: Routledge

Gidwani V (2008) Capital, Interrupted: Agrarian Development and the Politics of Work in India. Minneapolis: University of Minnesota Press

Gramsci A (1992) Prison Notebooks(trans J A Buttigieg and A Callari; ed J A Buttigieg). NewYork: Columbia University Press

Gramsci A (1994 [1926]) Some aspects of the Southern Question. Inid. Pre-Prison Writings (trans V Cox; ed R Bellamy) (pp 313–337). Cambridge: Cambridge University Press

Grinberg N and Starosta G (2009) The limits of studies in comparative development of East Asia and Latin America: The case of land reform and agrarian policies.Third World Quarterly 30(4):761–777

Harvey D (1973) Social Justice and the City. London: Edward Arnold

Hesketh C (2014) Producing state space in Chiapas: Passive revolution in everyday life. Critical Sociology. doi: 10.1177/0896920513504604

Hess R (1988) Henri Lefebvre et l’aventure du siècle. Paris: A.M. Métaillée

Hess R (2001) Presentation de la troisième edition. In H LefebvreDu rural à I’urbain(3^rd edn) (pp v–xxvi.). Paris: Anthropos

Kautsky K (1988 [1899])On The Agrarian Question(trans P Burgess). London: Zwan

Kay C (2002) Why East Asia overtook Latin America: Agrarian reform, industrialisation and development. Third World Quarterly 22(6): 1073–1102

Lefebvre H (1947) Critique de la vie quotidienne. Paris: Grasset

Lefebvre H (1949) Problèmes de sociologie rurale, la communanauté paysanne et ses problèmes historico-sociologiques. Cahiers internationaux de sociologie VI:78–100 [reprinted in Lefebvre 1970a:21–40]

Lefebvre H (1951) Les classes sociales dans les campagne. La Toscane et la Mezzadria classica. Cahiers internationaux de sociologieX:70–93 [reprinted in Lefebvre 1970a:41–62]

Lefebvre H (1953) Perspectives de la sociologie rurale.Cahiers internationaux de sociologie XIV:122–140 [reprinted in Lefebvre 1970a:63–78]

Lefebvre H (1956a) Théorie de la rente foncière et sociologie rurale. Transactions of the Third World Congress of SociologyII: 244–250

Lefebvre H (1956b) La communauté villageoisie. La pensée66 (29–36): 37–38

Lefebvre H (1963) La vallée de Campan: Étude de sociologie rurale. Paris: PUF

Lefebvre H (1965a) Pyrénées. Pau: Cairn

Lefebvre H (1965b) La teoría de la Renta de la Tierra y la Sociologia Rural (trans Ó Uribe Villegas). Revista Mexicana de Sociología 27(1):7–14 [reprinted in Lefebvre et al. 1983:11–18]

Lefebvre H (1966) La droit à la ville. Paris: Anthropos

Lefebvre H (1968) The Sociology of Marx(trans N Guterman). London: Penguin

Lefebvre H (1970a) Du rural à l’urbain. Paris: Anthropos

Lefebvre H (1970b) La revolution urbaine. Paris: Gallimard

Lefebvre H (1971) De lo rural a lo urbano(trans J Gonzalez-Pueyo; ed M Gaviria). Barcelona: Ediciones Península

Lefebvre H (1972) La pensée marxiste et la ville. Paris: Casterman

Lefebvre H (1973) La survie du capitalisme: La reproduction des rapports de production. Paris: Anthropos

Lefebvre H (1976 [1973]) The Survival of Capitalism: Reproduction of the Relations of Production (trans F Bryant). London: Allison and Busby

Lefebvre H (1991 [1974] )The Production of Space(trans D Nicolson-Smith). Oxford: Blackwell

Lefebvre H (1996) Writings on Cities(trans and ed E Kofman and E Lebas). Oxford: Blackwell

Lefebvre H (2003a) Perspectives on rural sociology. In S Elden, E Lebas and E Kofman (eds) Key Writings (pp 111–120). London: Continuum

Lefebvre H (2003b [1970]) The Urban Revolution(trans R Bononno). Minneapolis: University of Minnesota Press

Lefebvre H (2009) State, Space, World(trans G Moore, S Elden and N Brenner; ed N Brenner and S Elden). Minneapolis: University of Minnesota Press

Lefebvre H (2014a [1947, 1961, 1981]) Critique of Everyday Life: One Volume Edition(trans J Moore and G Elliott). London: Verso

Lefebvre H (2014b) Les Communautés Paysannes Pyrénéennes: Thèse soutenue en Sorbonne 1954. Navarrenx: Cercle Historique de l’Arribère

Lefebvre H (2015) The theory of ground rent and rural sociology.Antipode

Lefebvre H, Caballero J M, González O and Kamppeter W (1983)La renta de la tierra: Cinco ensayos. Mexico City: Editorial Tlaiualli

Lefebvre H, Daric J, Gemaehling P, Caplow T, Leuilliot P and Stoetzel J (1956) Structures familiales comparées. I G Friedmann (ed)Villes et campagnes(pp 327–362). Paris: Armand Colin

Lenin V I (1960 [1899]) The development of capitalism in Russia. Inid.Collected Works,Vol. 3. Moscow: Progress

Mariátegui J C (1968 [1928])Siete ensayos de interpretación de la realidad peruana. Lima: Biblioteca Amauta

Marx K (1971 [1862/3])Theories of Surplus Value. London: Lawrence and Wishart

Marx K (1996 [1867]) Capital, Vol. 1.InKarl Marx and Friedrich Engels Collected Works, Vol. 35. London: Lawrence and Wishart

Marx K (1998 [1894]) Capital, Vol. 3. InKarl Marx and Friedrich Engels Collected Works, Vol. 37. London: Lawrence and Wishart

Massey D and Catalano A (1978) Capital and Land: Landownership by Capital in Great Britain. London: Edward Arnold

McQuirk J (2014) Radical Cities: Across Latin America in Search of a New Architecture. London: Verso

Merrifield A (2006) Henri Lefebvre: A Critical Introduction. London: Routledge.

Mitchell D (2012) They Saved the Crops: Labor, Landscape, and the Struggle over Industrial Farming in Bracero-Era California. Athens: University of Georgia Press

Morton A D (2010) The continuum of passive revolution. Capital and Class 34(3):315–342

Morton A D (2013) Revolution and State in Modern Mexico: The Political Economy of Uneven Development. Lanham: Rowman and Littlefield

Ramírez M D (2009) Marx’s theory of ground rent: A critical assessment. Contributions to Political Economy 28(1): 71–91

Shanin T (1983) Late Marx and the Russian Road: Marx and the “Peripheries of Capitalism”. London: Routledge

Shields R (1999 ) Lefebvre, Love and Struggle: Spatial Dialectics. London: Routledge

Smith N (1984) Uneven Development: Nature, Capital and the Production of Space. Oxford: Basil Blackwell

Soja E W (1989) Postmodern Geographies: The Reassertion of Space in Critical Social Theory. London: Verso

Stanek Ł(2011) Henri Lefebvre on Space: Architecture, Urban Research and the Production of Theory. Minneapolis: University of Minnesota Press

Teubal M (2009) Agrarian reform and social movements in the age of globalisation: Latin America at the dawn of the 21^st century. Latin American Perspectives 36(4):9–20

Tribe K (1978) Land, Labour and Economic Discourse. London: Routledge and Kegan Paul

Woods M (2010) Rural. London: Routledge

 پانویس‌های مترجم:

[۱] ترجمه انگلیسی این کتاب در سال ۲۰۱۶ منتشر شده است.(م)

[۲] recovered [récupérée]

[۳] doubling

[۴] Some aspects of the Southern Question