زمان برگزاری: خرداد ۱۳۹۶
دانلود طرح کارگاه 
مسکن هم‌چنان مسأله است. سیاست‌های مسکن رایج نتوانسته‌اند بهبودی در مسأله‌ی مسکن به دنبال داشته باشند. کافی است عدد ۱۸ میلیون حاشیه‌نشین را در ذهن داشته باشیم تا دریابیم سیاست‌های شهری به‌طور کلی و سیاست‌های مسکن به‌طور خاص تا چه حد در چند دهه‌ی گذشته اثرگذار بوده‌اند. البته واژه‌ی «اثرگذار» می‌تواند کمی گمراه‌کننده باشد زیرا به واقع می‌توان گفت که این سیاست‌ها کاملن اثرگذار بوده‌اند. بستگی دارد به این‌که در قالب چه گفتمانی مسأله را می‌فهمیم.
از منظر نظریه‌ی شهری انتقادی می‌توان استدلال کرد که سیاست‌های شهری در ۴ دهه‌ی اخیر در ایران کاملن اثرگذار بوده‌اند به این معنا که توانسته‌اند کارویژه‌ی خود را به خوبی عملی کنند. بجز چند سال اول پس از انقلاب ۵۷ در ایران که جو انقلابی حاکم بود و در نتیجه حمایت از مستضعفان/فرودستان در رأس اهداف نظام سیاسی کشور قرار داشت، به محض این‌که مسأله‌ی مسکن در قالب سیاست‌های دولتی (در شکل برنامه‌های توسعه، قوانین، طرح‌ها و برنامه‌های شهری و …) تعریف و دنبال شد، کارویژه‌ی خاصی برای سیاست‌های مسکن تعریف شد. این کارویژه/هدف البته ضمنی بود: کالایی‌سازی مسکن.
اگر چنین تعبیری درست باشد می‌توان رگه‌های ضمنی فرایند کالایی‌سازی مسکن را که در لوای مفاهیم و نظریات خاصی ترویج و عملی شده‌اند در سیاست‌های مسکن به‌طور خاص و سیاست‌های شهری به‌طور عام ردیابی کرد. چنین واکاوی انتقادی‌ای از آن رو اهمیت دارد که در صورت تداوم سیر کنونی که گفتمان غالب، پشتیبان آن است و در دستگاه‌های متولی مسأله‌ی مسکن در ایران طرفداران جدی دارد، بحران اجتماعی کنونی به حدود و مرزهای نهایی خود خواهد رسید. شاید نتوان زمان دقیقی برای وقوع این فاجعه پیش‌بینی کرد اما بی‌تردید می‌توان درباره‌ی آن شدیدن نگران شد.
بر همین اساس به دنبال آن هستیم تا در این کارگاه که فاز اول آن در ۴ جلسه‌ی ۴ ساعته تعریف شده است به واکاوی انتقادی مسأله‌ی مسکن در ایران بپردازیم. تصورمان این است که با اتکای به نظریه‌ی شهری انتقادی و با استفاده از تجارب تاریخی هم در ایران و هم در سایر کشورها می‌توان تصویری نسبتن جامع از مساله‌ی مسکن در ایران ارائه داد؛ تصویری که از دید ما در حال حاضر وجود ندارد. نظریه‌ی شهری انتقادی کمک می‌کند تا اولن با استفاده از یک چارچوب مفهومی انتقادی به مسأله بپردازیم و دومن امکان مفهوم‌پردازی انتقادی تمامیت مسأله‌ی مسکن را در اختیار می‌گذارد. تصور می‌شود رویکردهای پاره‌پاره‌ی کنونی ــ که ظاهرن رویکردهایی علمی به شمار می‌روند ــ دقیقن از آن رو که نتوانسته‌اند تمامیت مسأله را دریابند از فهم مساله و صورت‌بندی سیاست‌های متناسب برای حل آن ناتوان مانده‌اند. در نتیجه در طول این کارگاه ابتدا با استفاده از رویکرد انتقادی ــ در قالب نظریه‌ی شهری انتقادی ــ می‌کوشیم رویکردهای آلترناتیو و مفاهیم بدیلی را در ارتباط با مساله‌ی مسکن طرح و بحث کنیم که گفتمان جریان غالب تاکنون امکان گسترش آن‌ها را نداده است. از همین رو به نظر می‌رسد در گام اول باید تصویری از نظریه‌ی شهریِ انتقادی به‌طور کلی ارائه شود. سپس به مفهوم‌پردازی‌های انتقادی موجود درباره‌ی مسأله‌ی مسکن می‌پردازیم. در گام بعدی می‌کوشیم با استفاده از این گام‌های اولیه به چارچوبی برای تحلیل مسأله‌ی مسکن به‌طور عام دست یابیم. سپس با آن‌چه اکنون در جریان است مواجه می‌شویم و می‌کوشیم با استفاده از چارچوب تحلیلی بدیل‌مان به بررسی برخی از مصادیق گفتمان جریان غالب در حوزه‌ی مسأله‌ی مسکن بپردازیم. در ادامه و از خلال این مواجهه‌ی رفت‌وبرگشتی به اصلاح و تعدیل چارچوب نظری‌مان خواهیم پرداخت. سپس در گام بعدی می‌کوشیم تصویری از سیر سیاست‌های مسکن در ایران ارائه کنیم. در طول این فرایند، اعضای گروه پژوهشی نیز با استفاده از چارچوب مفهومی می‌کوشند تحلیل‌هایی اولیه ارائه دهند. در ادامه به بررسی سیر سیاست‌های مسکن در برخی از کشورهای دیگر خواهیم پرداخت (اروپا، امریکا و …).
پرسش‌های اصلی این کارگاه به شرح زیر است:
- مولفه‌های اصلی گفتمان جریان غالب مسأله‌ی شهری در ایران چه هستند؟
- مولفه‌های سیاست‌های مسکن در چارچوب گفتمان جریان غالب چه هستند؟
- ابعاد سیاسی سیاست‌های مسکن غالب چه هستند؟
- چه پیوندی وجود دارد بین دولت و مسأله‌ی مسکن در ایران؟
- گفتمان آلترناتیو مسأله‌ی شهری دارای چه ابعاد و مولفه‌هایی است؟
- مسأله‌ی مسکن با اتکای به نظریه‌ی شهریِ انتقادی چگونه بازاندیشی و بازتعریف می‌شود؟ ابعاد و مولفه‌های خاص مسأله‌ی مسکن در ایران شامل چه مواردی است؟
- سیاست‌های مسکن آلترناتیو چه هستند؟
- سیر سیاست‌های مسکن در ایران و کشورهای دیگر دارای چه مشابهت‌ها و تفاوت‌ّهایی است؟ ریشه‌ی این شباهت‌ها و تفاوت‌ها در چیست؟
- ارزیابی انتقادی سیاست‌های مسکن در ایران و کشورهای دیگر چه بینش‌های سودمندی را برای حل مسأله‌ی مسکن در اختیار می‌گذارند؟
کارگاه مسأله‌ی مسکنِ فضا و دیالکتیک با اتکا به مشارکت تمام اعضا پیش خواهد رفت. در نتیجه مسأله‌ی مسکن باید مشخصن در کانون علایق تمام اعضا (حداکثر 10 نفر) باشد. انتظار می‌رود تا در تمام جلسات، پس از طرح کلیات جلسه و محورهای بحث، همه‌ی اعضا با اتکای بر دغدغه‌های خاص خود در بحث درگیر شوند. برای دو جلسه‌ی اول دست کم دو متن انتقادی در اختیار اعضا قرار داده می‌شود تا پیش از جلسه خوانده شوند. اعضا به‌طور گروهی چکیده‌ای از محورهای اصلی هر مقاله را در جلسه ارائه می‌دهند. در جلسات بررسی سیر سیاست‌های مسکن در ایران و کشورهای دیگر نیز اسنادی برای مطالعه تعیین می‌شوند که مطالعه‌ی آن‌ها و تهیه‌ی گزارشی کوتاه از هر یک به اعضا سپرده می‌شود. در این فرایند انتظار می‌رود اعضای گروه پژوهشی به‌طور مشترک فهرستی از مهم‌ترین اسناد سیاستی مرتبط با مسکن را تهیه کنند. از خلال هر یک از این مراحل می‌توان بنا به علایق خاص افراد به‌طور انفرادی و یا مشترک به تعریف موضوعات بحث‌انگیز پرداخت که در نهایت می‌توان در قالب مقاله‌ای انتقادی تدوین شوند. به این ترتیب خروجی‌های متنی مورد انتظار این دوره‌ی کارگاهی می‌تواند حداقل شامل این موارد شود: ترسیم تمامیت مسأله‌ی مسکن در ایران، تدوین محورهای کلی یک نظریه‌ی شهریِ انتقادی با اتکا بر مسأله‌ی کانونی مسکن، یک چارچوب مفهومی آلترناتیو برای مسأله‌ی مسکن، نقدی بر سیاست‌های مسکن در ایران پس از انقلاب، (جمع‌بندی و نقد) سیاست‌های مسکن در کشورهای دیگر، بررسی درهم‌تنیدگی سیاست‌های مسکن با سیاست‌های زمین، پولی و مالی و سیاست‌های کلان اقتصاد ملی، و …
بر این اساس شرح جلسات کارگاه مسکن به تفکیک هفتگی به این ترتیب پیشنهاد می‌شود:
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
جلسه‌ی اول (۱۲/۳/۹۶):
هدف: تبیین مسأله‌ی مسکن به‌طور عام در بستر فرایند شهری‌شدنِ سیاره‌ای
گام‌ها:
- فهم فرایند شهری‌شدن سیاره‌ای (تولید فضا در مقیاس سیاره‌ای).
منابع:
- برنر، نیل (2012): نظریه‌ی شهری انتقادی، ترجمه‌ی آیدین ترکمه
- Neil Brenner & Christian Schmid (2015): Towards a new epistemology of the urban?, City, 19:2-3, 151-182,
- فهم مسأله‌ی مسکن در بستر فرایند شهری‌شدن سیاره‌ای.
منابع:
- Marcause, Peter (2015): In defence of Housing
- Marcause ,Peter (2012): A critical approach to solving the housing problem
- Slater, Tom (2012): Missing Marcuse: on gentrification and displacement
خروجی:
- تدوین چارچوبی اولیه برای فهم و تحلیل مسأله‌ی مسکن در کانتکست شهری‌شدن سیاره‌ای
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
جلسه‌ی دوم (۱۹/۳/۹۶):
هدف: نقد رویکرد جریان غالب به مسکن در ایران از منظر چارچوب مفهومی بدیل
گام‌ها:
- گردآوری و تهیه‌ی فهرستی از مقالات و طرح‌های پژوهشی درباره‌ی مسأله‌ی مسکن در ایران (آرشیوسازی)
- انتخاب و مطالعه‌ی ۲ مقاله‌ی جریان غالب درباره‌ی مسأله‌ی مسکن در ایران
- انتخاب و مطالعه‌ی ۱ طرح پژوهشی جریان غالب درباره‌ی مسأله‌ی مسکن در ایران
منابع:
- Neil Brenner & Nik Theodore (2002): Cities and the geographies of actually existing neoliberalism
- اسمیت، نیل (۲۰۰۲): جهانی‌گرایی جدید، شهرگرایی جدید: اعیانی‌سازی به‌سان راهبردِ شهریِ جهانی، ترجمه‌ی آیدین ترکمه. سایت فضا و دیالکتیک.
- کاوه احسانی (۱۳۸۹): خصوصی‌سازی دارایی‌های عمومی در جمهوری اسلامی ایران، مجله گفتگو، شماره ۵۶، صفحه ۴۹-۶۵
- گزارش وضعیت اجتماعی ایران (1388-1380)، موسسه‌ی رحمان، مدیر پروژه: سعید مدنی قهفرخی، فصل مسکن، کمال اطهاری، صص 87-67.
خروجی‌ها:
- آرشیوی از مطالعات مرتبط با مسأله‌ی مسکن در ایران
- تعریف محورهای یک نظریه‌ی شهری انتقادی برای مسأله‌ی شهری ایران با اتکا بر مسأله‌ی مسکن
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
جلسه‌ی سوم (۲۶/۳/۹۶):
هدف: بررسی سیر تحول سیاست‌های زمین و مسکن در جهان و ایران
گام‌ها:
- مطالعه و دسته‌بندی سیاست‌های زمین و مسکن در جهان در قرن بیستم
- مطالعه و دسته‌بندی سیاست‌های زمین و مسکن در ایران در قرن بیستم
منابع:
- Henri Lefebvre (2003): From the city to the urban society, in The urban revolution
- Harvey, David (2015): Cities or Urbanization
- محسن حبیبی (۱۳۹۶): مسکن و محیط مسکونی، مجله روایت، شماره ۱۲، صفحه ۱۰-۲۴
- طرح جامع مسکن ــ بازبینی (۱۳۹۶)
- کمال اطهاری: اقتصاد ایران: گریز از تنگناها، مجله اطلاعات سیاسی، اقتصادی، شماره ۳۲، صفحه ۳۸-۴۸
خروجی:
- طرح اولیه‌ی یک مقاله‌ی انتقادی درباره‌ی سیاست‌های زمین و مسکن
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
جلسه‌ی چهارم (۲/۴/۹۶):
اهداف:
- بازنگری در فرایند، شناسایی کاستی‌ها و بازاندیشی در راستای ارائه راه حل آلترناتیو مسأله‌ی مسکن
- تعریف یک شرح درس کارگاه پژوهشی/آموزشی برای مساله‌ی مسکن در ایران
گام‌ها/خروجی‌ها:
- تهیه‌ی گزارشی از عملکرد کارگاه
- تدوین شرح درس آلترناتیو درباره‌ی مسأله‌ی مسکن (از طریق بررسی شرح‌درس‌های انتقادی موجود (انگلیسی))
- جمع‌بندی و نگارش مقاله‌ای درباره‌ی مسأله‌ی مسکن در ایران
علاقمندان جهت شرکت در کارگاه و دریافت اطلاعات بیشتر با ایمیل info@dialecticalspace.com تماس حاصل نمایند.